Współczesna ikona Św. Rodziny

utworzone przez | gru 22, 2021 | Ars et Fidem

IKONA ŚW. RODZINY
WYKONANA NA ROK ŚWIĘTEJ RODZINY 2022

 

„Słowo stało się ciałem i zamieszkało między nami” (J 1,14). W dogmacie Wcielenia Jezusa Chrystusa znajdujemy wytłumaczenie i argument na obecność sztuki obrazowania w świecie chrześcijańskim. Za pierwszą ikonę Tradycja Kościoła uważa ikonę oblicza Jezusa Chrystusa “nie ręką ludzką uczynioną “, zwaną też Mandylionem, Świętym Obliczem, Acheropoietos. Wizerunek miał powstać w sposób cudowny poprzez odbicie twarzy Jezusa Chrystusa na chuście, którą Jezus ofiarował królowi Abgarowi. Ten cudowny wizerunek stał się fundamentem kultu obrazu dwóch natur w jednej hipostazie.
Ikona św. rodziny powstała w pracowni św. Łukasza w Krakowie, działającej przy Chrześcijańskim Stowarzyszeniu Twórców Sztuki Sakralnej Ecclesia na wzór ikony namalowanej przez Lia Galdiolo, poświęconej przez św. Jana Pawła II w 1994 roku. Ikona ta chce unaocznić to, co niewidzialne za pomocą tego, co widzialne. Tak pisał św. Jan Paweł II o rodzinie: Przez to mężczyzna i kobieta są predysponowani do ukształtowania „komunii osób”. Kiedy łączą się z sobą w małżeństwie jako „jedno ciało”, to zjednoczenie obojga winno równocześnie stanowić jedność „w prawdzie i miłości”. Wtedy posiada ono dojrzałość właściwą ludzkim osobom — stworzonym na obraz i podobieństwo Boga. Na kartach ewangelii czytamy: „Błogosławione wasze oczy, że widzą i uszy wasze, że słyszą” (Mt 13,16) Oczy i uszy to dwa główne okna, poprzez które Duch Św. komunikuje się z naszym ciałem -poprzez wzrok i słuch wchodzimy w komunikację z otaczającą nas rzeczywistością.

Także obecność Boga i tajemnica Chrystusa, które są wewnątrz i na zewnątrz nas, starają się osiągnąć komunię z nami, czyniąc się wizją w oczach i słowem w uszach. Dlatego odrzucanie ikony to zapominanie o używaniu oczu, zamykanie okna duchowego, zubożenie naszej wrażliwości i zaniedbywanie komunii z Bogiem.

Symbolika geometrii na ikonie

Każda ikona rządzi się swoimi własnymi prawami. Po dziś dzień posiadamy świadectwa, iż nic nie było dziełem przypadku. Co więcej każda linia na ikonie posiadała swoje wytłumaczenie w kompleksowej konstrukcji geometrycznej, która znajdowała oddźwięk w geometrii doskonałej Pliniusz, Arystotelesa, Polignota, Teofrasta, itd. Cała kompozycja naszej ikony bazuje na świadectwie „Krzyża”. Jest on podstawą i największym arcydziełem Boga. Ikoną ikon jest Krzyż jako miejsce objawienia i zbawienia, zwycięstwa i zmartwychwstania, bramy i oręża. Tak doskonale ujmuje to Tomasz a Kempis: O najpiękniejszy krzyżu, wznioślejszy od słońca, posiadający więcej blasku niż gwiazdy, od księżyca jaśniejszy, błyszczący bardziej od gemm, kosztowniejszy niż drogie kamienie, godniejszy od złota, lepszy od srebra, skuteczniejszy od nardu i bardziej leczniczy niż wszystkie wonności i lekarstwa. Kolejnymi figurami geometrycznymi użytymi do wyznaczenia pięknej kompozycji są figury doskonałe jak trójkąt, kwadrat i koło. Odpowiednie ułożenie i synchronizowanie zależności pomiędzy figurami jest przedstawione na rysunku poniżej.

  • sfera niebieskiego Jeruzalem – wieczności Boga;
  • sfera czasu i przestrzeni Kościołem – eschatologiczna;
  • sfera czasu wcielenia Boga i objawienia – odkupienia;

W następujący sposób możemy podsumować znaczenie geometrii na ikonie: wielcy mistrzowie sztuki bizantyjskiej komponowali swe szkice wg struktur geometrycznych w celu otrzymania dobrej równowagi przedmiotu. Z drugiej strony kompozycja nie była przestrzegana do końca, jeśli przedmiot tego wymagał, jednakże nie znosiła zarówno ruchu jak i ekspresji. To wszystko dla uzyskania jak najpiękniejszej kompozycji, która zachwyca i prowadzi do kontemplacji.

rzestrzeń Kościoła – wizja eschatologiczna

Część ikony, która opisuje czas urzeczywistnienia się Królestwa Chrystusa znajduje się w centralnej części, w poziomym podziale ikony (rysunek nr 3). Pierwszy budynek po lewej przedstawia naród wybrany, który oczekuje obiecanego Zbawiciela, Mesjasza. Oczekiwanie oznacza otwarta konstrukcja nad budynkiem. Cztery kolumny symbolizują natomiast czterdzieści lat Exodusu z Egiptu do Ziemi Obiecanej. Inną cechą ikony jest to, że może mieć wiele poziomów czytania. Tak cztery kolumny oznaczają również palmy pustynnej oazy.Namiot stojący nad budynkami oznacza niebo, ale nawiązuje też do namiotu Spotkania, z którego Bóg przemawiał do swojego ludu w drodze, gdy nie mieli jeszcze stałego domu. W drugim budynku po prawej stronie dostrzegamy bardziej złożoną architekturę niż w pierwszym. Dzieje się tak dlatego, że nie reprezentuje jednego ludu, ale wszystkie narody ziemi, wezwane do stania się „jednym” Kościołem Jezusa Chrystusa, nowym ludem wybranym. Tam Bóg umieścił swoją stałą siedzibę poprzez wcielenie swego Syna. Są cztery, ponieważ wskazują na liczbę Ewangelii, spisanego słowa Pana. Górna pokrywa nie oznacza dachu budynku, lecz wskazuje na efekt perspektywy odwróconej, używany w bizantyjskiej sztuce, symbolizuje on przestrzeń zarezerwowaną dla sfery boskiej, niebiańskiej. Wypełniają się Słowa Pana: „Niebo i ziemia przeminą, ale słowa moje nie przeminą” (Mk 13,31).

Bóg objawiający się w Jezusie Chrystusie – sfera objawienia

W poziomym podziale ikony dolna część jest zarezerwowana na czas ziemskiego życia Jezusa, od narodzin aż do śmierci. Widzimy:

  • narodziny, przyjście Jezusa w ubóstwie (symboliczny żłobek w tle), 
  • ofiarowanie w świątyni – gołębie w rękach św. Józefa, 
  • ucieczkę do Egiptu – stopy idącego Józefa wychodzące poza kadr ikony, 
  • odnalezienie Jezusa w świątyni wśród uczonych (podniesiona ręka Jezusa jako nauczającego), 
  • ukryte życie Jezusa w domu w Nazarecie (narzędzia stolarskie na stole), 
  • posłuszeństwo Jezusa i uległość rodzicom (Jego postaci mniejsza od Józefa i Maryi), 
  • nauczanie Jezusa – ewangelizacja (zwoje Pisma Świętego i kapłański gest prawej ręki),
  • powołanie Apostołów i ustanowienie Kościoła (kamień węgielny, na którym spoczywają i wznoszą się dwie błękitne kolumny symbolizujące świętych Piotra i Pawła (1 P 2,6), 
  • mękę i śmierć Jezusa (proroctwa zapisane w zwoju, który trzyma w lewej ręce oraz symboliczny ciemny grób),
  • zmartwychwstanie, zejście do piekieł (stopy Jezusa zbliżają się do miejsca, w którym znajduje się czaszka), 

Maryja jest Matką Bożą (THEOTOKOS) jak nazywa ją Kościół. Anioł powiedział: „Duch Święty zstąpi na Ciebie i moc Najwyższego osłoni Cię. Dlatego też Święte, które się narodzi, będzie nazwane Synem Bożym” (Łk 1,35). Maryja staje się obrazem pokornego i cichego dziewictwa, co wyraża zakryta płaszczem głowa. Mały okrąg, który pojawia się przed nią, nawiązuje do jej dziewiczych narodzin. Jeszcze dobitniej podkreślają to gesty dłoni Maryi: „Ona zmieszała się na te słowa i rozważała, co miałoby znaczyć to pozdrowienie” (Łk 1,30). Gwiazdy na głowie i ramionach, tak jak na wszystkich ikonach maryjnych, oznaczają jej dziewictwo przed, w trakcie i po porodzie. 

Odpowiedzią na wszystkie oczekiwania Boga w stosunku do Narodu Wybranego, znalazły swoje wypełnienie w Maryi. Dlatego Pan może wreszcie powiedzieć: „Raduj się. Raduj się, Córo Syjonu, bo oto przychodzę do was…” (Za 2,14). Maryja jest zapowiedziana przez proroków (Iz 7,14). Ona jest cała dla Boga: oblubienicą, „Zapieczętowany Ogród”! (Pnp 6,2-3). Takie jest znaczenie welonu, który ukrywa włosy, za pomocą którego Maryja jest przedstawiona na ikonach. Ponieważ włosy kobiety reprezentują jej „piękno” i „cnoty”, ukrycie ich oznacza zarezerwowanie siebie dla oblubieńca. Ta zasłona jest prawie zawsze niebieska lub turkusowa. czyli kolory szat Ducha Świętego. Stół, na który wskazuje ręką, przedstawia Arkę Przymierza. Obok na stole znajduje się świeca oraz zwój Pisma Świętego. Niebieska poduszka ozdobiona złotem oznacza boskie pochodzenie Pisma Świętego, reprezentowane przez zwój Księgi Izajasza, w którym jest mowa o Słudze Jahwe (Iz 42,1-4; 49,1-7; 50,4-1; 52,13-15; 53,1-12). Gest prawej ręki Maryi dotykający jej policzka wskazuje na postawę troski – obserwuje wszystko, co się dzieje z dzieckiem: „Zachowywał wszystkie te sprawy i rozważała je w swoim sercu” (Łk 2,19).

Podana powyżej propozycja interpretacji ikony Św. Rodziny nie wyczerpuje tematu. Trzeba to potraktować jako wstęp do wielkiej medytacji o św. Rodzinie. Rolą i celem ikony jest zaproszenie wszystkich do pogłębiania, poznawania i doceniania tak bardzo, jak na to zasługuje daru rodziny, który dał nam Bóg, pomagając nam przykładem Świętej Rodziny z Nazaretu.

Patrząc z przyszłości na teraźniejszość ikona tak naprawdę nie zna granic. Tak samo w liturgii zacierają się granice pomiędzy przeszłością, teraźniejszością i przyszłością. Dlatego ikona jest miejscem kontemplacji Boga twarzą w twarz, której człowiek dostąpi w życiu przyszłym.