Mozaika Jezusa Chrystusa Pantokratora znajdująca się w łuku nad wejściem do sanktuarium (kościoła dolnego – Kościele Relikwii) św. Jana Pawła II w Krakowie jest wykonana z tesser weneckich z wyspy Murano. Produkcja materiału, czyli szkła w smalcie produkowana jest od dawien dawna. Najpokaźniejszym zbiorem mozaik wykonanych w tym materiale znajduje się na przykład: w Ravennie, bazylice św. Piotra w Watykanie, bazylice Santa Maria Maggiore w Rzymie, Cefalù na Sycyli. Po dziś dzień Bottega dei Mosaici usytuowana przy Bazylice wykonuje i konserwuje mozaiki w tym materiale na potrzeby Bazyliki św. Piotra i nie tylko.
Forma realizacji mozaiki Pantokratora jest wzorowana na dwóch przedstawieniach pochodzących ze świątyni Hagia Sofia w Istambule – Konstantynopolu oraz Katedry Cefalù. Jednych z najstarszych jakie posiadamy w całym chrześcijaństwie. Jest nawiązaniem bezpośrednim do fenomenu ikony Pantokratora. Ikony ikon – bo tak trzeba ją określić. Pierwszym przeznaczeniem ikony jest modlitwa – a precyzyjnie kontemplacja świata Bożego, duchowego, przekraczającą materialną realność człowieka. Jest „oknem na wieczność” będąc miejscem, którędy przepływają słowa uwielbienia, próśb kierowanych do Bożego Majestatu. Nie da się oddzielić ikony od świątyni i Księgi Życia – Biblii. Piękno ikony zależy nie od nagromadzenia ludzkich elementów piękna, ale wynika z samego piękna tego, kogo przedstawia – pierwowzoru. Dociera się do niego poprzez postawę kontemplacji, za pośrednictwem prostego, ujętego w kanon modelunku, dzięki zharmonizowanym symbolom i dopełnieniu Słowa.
U podstaw sztuki ikonicznej nie leży więc tylko talent i mądrość artysty, ale Boża inspiracja, mądrość Ducha Świętego zawarta w tradycji chrześcijańskiej. Ikona jako sakramentalna obecności jest niezależna od artysty, który ukrywa się za tradycją. Jest również niezależna od spoglądającego na nią, bo ona sama jest świadkiem Bożej Obecności, która wymaga adoracji i modlitwy. Świat objawiony nam przez Ducha Świętego – hipostazę Piękna – we wszystkich ikonach spełniających funkcje tej jednej ikony Zbawiciela, jest światem nadprzyrodzonym i duchowym. Jest to świat wieków przyszłych jako opozycja do nieładu tego świata. Jakaż tu harmonia pomimo tłoczących się postaci, ileż tu widać spokoju i delikatności, jakiejś nieziemskiej wprost czystości porządek – pisze A. Turczyński w książce o A. Rublowie.
Na przedstawieniu Pantokratora na mozaice nie widać światłocienia, gdyż w świecie ikon nigdy nie zachodzi słońce, panuje jasne południe Wcielenia bez cienia i ciemności. Oznacza to, że sama postać na mozaice rozświetla wszystkie elementy kompozycji, gdyż ze swej istoty posiada wewnętrzne światło. To wewnętrzne światło bijące z Tajemnicy Wcielenia, a symbolizowane przez złote tło, sprawia, że mogę zostać poruszony w najgłębszych pokładach duszy tak, jak św. Jan Damasceński: Piękno i kolor obrazów pobudzają moją modlitwę. Jest to święto dla moich oczu, podobnie jak widok natury pobudza me serce do oddawania chwały Bogu.
Gdy się wpatrujemy Oblicze Chrystusa doświadczamy również, że poddawana jest oczyszczeniu nasza wyobraźnia. Ludzkie Ciało Wcielonego Słowa przedstawione na mozaice ma odsłonić przed nami prawdziwą głębię ducha. Jest to zresztą związane z każdorazowym przedstawianiem ludzkiego ciała w ikonach – dlatego jest ono zawsze lekko naznaczone, można się go raczej domyślać przez skromnie sfałdowane szaty.
Najważniejsza jest twarz, bo na niej odsłania się podobieństwo naszej duszy do Tego, który jest obrazem niewidzialnego Boga. Dominuje w całej kompozycji hieratycznego, ale nie statycznego ciała. Jest przedstawiana w doskonałych proporcjach, z wyraźnie zaznaczonymi rysami piękna greckiego z wpisanym biblijnym symbolem „Tau”, znaku odkupienia i zmartwychwstania. Wszystko po to, aby nas uchronić przed zbyt realistycznymi i zmysłowym postrzeganiem, przez co przeoczylibyśmy piękno duszy, w której zachwycamy się pięknem Bożego obrazu. Oczy Pantokratora na mozaice są nieproporcjonalnie duże, mają nieruchomo utkwione spojrzenie, którym dotykają rzeczywistości świata duchowego. Niewielkie, cienkie usta, dalekie od namiętności i myśli o jedzeniu, symbolizują jedynie zdolność do wypowiedzenia słów miłości, przebaczenia. Są wzorem dla naszych warg, by były zdolne tylko śpiewać chwałę, przyjmować Eucharystię i dawać pocałunek pokoju. Wydłużone uszy nastawione są na usłyszenie woli Boga Ojca, natomiast powiększone czoło symbolizuje kontemplacyjne trwanie umysłu.
Błogosławiący gest prawej dłoni Chrystusa Pantokratora poprzez specjalny układ palców wyraża unie trzech Osób Boskich i dwie natury – boska i ludzka Chrystusa. Błogosławiący Chrystus trzymający w ręce zamkniętą lub otwarta księgę jest najstarszym przedstawieniem ikonograficznym Jezusa Chrystusa w chrześcijaństwie, oddaje Jego panowanie nad wszechświatem.
Na bóstwo Chrystusa wskazuje inskrypcja w aureoli krzyżowej, złożona z początkowych liter greckich wyrażenia z księgi Wyjścia 3,14: „Jestem, który jestem”.
Chrystus ubrany jest w czerwony chiton (tunikę) – kolor natury boskiej z narzuconym na niego himationem (płaszczem) koloru niebieskiego – kolor natury ludzkiej. Oba kolory stanowią autonomiczna jedność ukazującą bogactwo wcielonego piękna Syna Bożego – piękna boskiego i ludzkiego.
Jezus Chrystus jest ukazany jako nauczający z otwartą księgą w lewej ręce. Księga symbol nauczania jest również symbolem apokaliptycznego początku i końca. Stąd umiejscowienie na jej kartach dwóch liter z alfabetu greckiego: alfa i omega. Cała postać ma nie tylko wyraz katechetyczny, ale i zarazem wskazuje na czas paruzji Jezusa Chrystusa jako kapłana i sędziego.
Każda ikona i mozaika wg tradycji muszą posiadać swój opis. Nie jest najważniejsze samo przedstawienie i jego podobieństwo do pierwowzoru, ale jego imię, które posiada. Połączenie słowa i obrazu dopiero daje pełnię przedstawienia, ikony, Stąd w górnej części kompozycji po jego lewej i prawej stronie znajduje się monogram imienia Jezusa Chrystusa IC (skrót od greckiego ΙΗΣΟΥΣ) i XC (skrót od greckiego ΧΡΙΣΤΟΣ). Dopiero opisanie mozaiki stanowi o jej autentyczności. Zgodnie z tradycją biblijną Bóg jest obecny w swoim imieniu. Wymawianie imię Boga sprowadza w świat człowieka niebo ze wszystkimi jego atrybutami. To uobecnienie w imieniu oznacza w praktyce także partycypację w pięknie istnienia Boga.
Całość kompozycji na mozaice dopełniają dwa symbole słońca i księżyca. W teologii św. Jana świtało zajmuje poczesne miejsce. Sformułowanie „Bóg jest światłością” stanowi argument na rzecz zrozumienia tajemnicy Boga objawiającego się w świecie. Symbol słońca jako kuli wskazuje na przestrzeń światła – nieba i stworzenia przebóstwionego – raju. Księżyc jest dopełnieniem tej symboliki. Piękno Boga objawia się nawet w ciemności i ją przebóstwia blaskiem. Z drugiej strony oba symbole wskazują na apokaliptyczny wydźwięk całej postaci Pantokratora – Ten, który przychodzi – przychodzi po to by nas zbawić, okazać swoje miłosierdzie i doprowadzić do domu Ojca.
Mozaika jest usytuowana nad wejściem do sanktuarium – świątyni. Symboliczne rozumienia świątyni jako miejsca sacrum, przestrzeni sacrum jest urealnione w sprawowaniu eucharystii, jako jedynego powodu gromadzenia się w niej wierzących. Jest miejscem modlitwy, domem samego Boga na ziemi. Przedstawienie Jezusa Chrystusa u jej wejścia wskazuje na wszystkie te cele. On jest jedynym argumentem i sensem do uświęcenia tego celu. Według tradycji bizantyjskiej wizerunek Pantokratora znajdował swoje miejsce w kopule świątyni, ale również na zewnątrz świątyni przypieczętowując znaczenie i sens przestrzeni sakralnej świątyni.
Opis wizualny symbolów na mozaice – fragmentaryczny:
złote tło – wskazuje na przestrzeń świętości, napełnienie Bożymi energiami, łaską, splendoru i piękna nieba.
Oblicze Jezusa Chrystusa – o doskonałych proporcjach, z wyraźnie zaznaczonymi rysami piękna greckiego – kanonu greckiego, z wpisanym symbolem „Tau”, znaku odkupienia i zmartwychwstania. Na bóstwo Chrystusa wskazuje inskrypcja w aureoli krzyżowej, złożona z początkowych liter greckich wyrażenia z księgi Wyjścia 3,14: Jestem, który jestem”.
Strój Jezusa Chrystusa – ubrany jest w czerwony chiton (tunikę) – kolor natury boskiej z narzuconym na niego himationem (płaszczem) koloru niebieskiego – kolor natury ludzkiej. Oba kolory stanowią autonomiczna jedność ukazującą bogactwo wcielonego piękna Syna Bożego – piękna boskiego i ludzkiego.
Słońce i księżyc – symbole koła i kuli jako doskonałe symbole nieba i życia.
monogram imienia Jezusa Chrystusa – IC (skrót od greckiego ΙΗΣΟΥΣ – Jezus) i XC (skrót od greckiego ΧΡΙΣΤΟΣ – Chrystus). Dopiero opisanie mozaiki stanowi o jej autentyczności. Zgodnie z tradycją biblijną Bóg jest obecny w swoim imieniu.
